Używanie zmywarki pozwala nam zaoszczędzić czas, wodę i energię, przez co producenci często chwalą się, że ich tabletki do zmywarki pozwalają chronić środowisko. Czy rzeczywiście jest to prawdą? Co wchodzi w skład takich tabletek? Czy ich składniki są zdrowe dla nas i dla naszego otoczenia?

Niestety wiele popularnych produktów do zmywania w zmywarkach zawiera składniki, które wręcz niszczą środowisko. Dodatkowo jeśli środki czyszczące zostaną niedokładnie spłukane z naszych naczyń to my je później zjemy. O ile mniej prawdopodobne jest, że przejdą one z talerza, na ciasto, o tyle zapewne bardzo łatwo rozpuszczą się we wrzątku, który wlewamy do kubka. 

Zwróćcie też uwagę na fakt, że tabletki używane do mycia w zmywarkach są znacznie silniejsze niż płyny do mycia ręcznego. W końcu te tabletki mają domyć naczynia z zaschniętym brudem bez używania zmywaka czy szczotki szorującej. 

Więc może lepiej myć ręcznie skoro płyny do ręcznego zmywania są łagodniejsze? Nie. Po pierwsze składy płynów do ręcznego mycia naczyń również pozostawiają wiele do życzenia, a używając większości z nich należy używać rękawiczek ochronnych. Po drugie, gąbki do zmywania są idealnym środowiskiem do rozwoju bakterii i niestety na naszych naczyniach te bakterie również pozostają. Oczywiście to ile tych bakterii będzie i czy mogą nam zaszkodzić zależy od wielu czynników, ale aby prawidłowo dbać o higienę naszych naczyń musimy dość często gąbki wymieniać, a to łączy się z produkowaniem sporych ilości śmieci.

A o pojedynku zmywarka vs zmywanie ręczne w kontekście ilości bakterii możecie przeczytać na blogu u Emilii , która jest mikrobiologiem.

Dziś przychodzę z postem, w którym porozmawiamy o składach tabletek do zmywarek. Niedługo pojawią się też posty z przepisami na domowe preparat do mycia w zmywarkach, o eko-tabletkach oraz o tym co sądzę o boraksie, który jest popularnym składnikiem domowych proszków do prania i tabletek do zmywarki. Jeśli nie chcecie przegapić tych postów kliknijcie „Włącz powiadomienie o postach” na profilu @mama.chemik na Instagramie.

SKŁADNIKI ŚRODKÓW CZYSZCZĄCYCH

Prawo dotyczące detergentów nie wymaga od producentów podawania wszystkich składników, a nawet w przypadku składników, o których należy informować wystarczy informacja, że użyte zostały np. „niejonowe środki powierzchniowo czynne” bez podawania konkretnych substancji. Przez to ciężko jednoznacznie stwierdzić jakość składników danego preparatu.

Zgodnie rozporządzeniem (WE) NR 648/2004 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 31 marca 2004 r.
w sprawie detergentów producent ma obowiązek informować o obecności wyszczególnionych poniżej grup składników, jeśli dodane zostały w ilościach powyżej 0,02%.

— fosforany,
— fosfoniany,
— anionowe środki powierzchniowo czynne,
— kationowe środki powierzchniowo czynne,
— amfoteryczne środki powierzchniowo czynne,
— niejonowe środki powierzchniowo czynne,
— związki wybielające na bazie tlenu,
— związki wybielające na bazie chloru,
— EDTA (kwas etylenodiaminotetraoctowy) i jego sole,
— NTA (kwas nitrylotrójoctowy) i jego sole,
— fenole i chlorowcowane fenole,
— paradichlorobenzen,
— węglowodory aromatyczne,
— węglowodory alifatyczne,
— chlorowcowane węglowodory,
— mydło,
— zeolity,
— polikarboksylany.

Przy podawaniu składu na opakowaniu dodatkowo stosowane są zakresy:

•  mniej niż 5%,
• 5% lub więcej, lecz mniej niż 15%,
• 15% lub więcej, lecz mniej niż 30%,
• 30% i więcej.

Wówczas nie ma obowiązku podawania dokładnych nazw użytych substancji, a jedynie nazwę grupy związków do której się one zaliczają. 

Dodatkowo, niezależnie od stężenia należy poinformować o użytych konserwantach, enzymach, substancjach dezynfekujących, rozjaśniaczach optycznych, kompozycje zapachowe oraz o substancjach pochodzących z kompozycji zapachowych, które mogą powodować alergie jeżeli ich stężenie przekracza 0,01% wagowo.

W ten sposób porównując składniki detergentów możemy zauważyć, że ich składy są zazwyczaj bardzo do siebie podobne, a my nie znając dokładnie zastosowanych substancji możemy mieć problem z ocenieniem, który produkt będzie lepszy, a który gorszy.

CO OZNACZAJĄ TE TRUDNE NAZWY W SKŁADACH TABLETEK DO ZMYWARKI?

Omówię tu kilka grup związków, które możemy spotkać najczęściej w produktach do zmywania w zmywarkach.

FOSFORANY – zazwyczaj w postaci trójpolifosforanu sodowego (zwanego „STPP”) zmiękczają wodę dzięki czemu proces zmywania jest bardziej efektywny. Dodatkowo ułatwiają rozpad dużych cząstek takich zanieczyszczeń jak glina czy muł oraz sprawiają, że zanieczyszczenia pozostają w zawiesinie wodnej i ie osadzają się ponownie na naczyniach. Niestety jednocześnie powodują proces eutrofizacji zbiorników wodnych. W naszych woda zakwitają glony, które zabierają rybom tlen. Oczywiście fosforany, które dostają się do ścieków, trafiają do oczyszczalni, gdzie powinny ulec rozkładowi do związków nie będących zagrażeniem dla środowiska. W praktyce, nie wierzę w to, że oczyszczalnie są skuteczne w 100%.  Co więcej, niestety wciąż istnieją gospodarstwa domowe, które niewłaściwie pozbywają się zanieczyszczeń, wylewając je np. gdzieś na pola.

Kolejna kwestia to koszt oczyszczania ścieków. W sprawozdaniu sporządzonym dla Parlamentu Europejskiego i Rady stwierdzono, że zmniejszenie zużycia fosforanów spowodowałoby obniżenie kosztów oczyszczania ścieków, gdyż ich duże stężenie powoduje konieczność dokładniejszego oczyszczania, a co za tym idzie większego nakładu finansowego.

Parlament Europejski wprowadził ograniczenia użycia fosforanów w detergentach, podczas gdy w wielu krajach zostały one całkowicie zakazane. W tej chwili tylko od nas samych zależy czy będziemy pozwalać na niszczenie naszego środowiska kupując produkty zawierające fosforany czy poszukamy zdrowszych zamienników.

A jeśli wciąż mi nie wierzycie, że z woda z oczyszczalni nie jest w 100% oczyszczona zerknijcie niżej. To fragment informacji ekologicznych dotyczących pewnego przemysłowego środka czyszczącego.

Ilość fosforanów i fosfonianów dostająca się do środowiska zależy od wyposażenia danej
oczyszczalni ścieków. Należy ocenić możliwe działania eutrofizacyjne uwzględniając ogólne obciążenie ścieków fosforanami.

Wskazówki dotyczące środowiska https://shop.buzil.pl/media/pdf/73/73/ba/OE_G435PL5cecae2f8dfa5.pdf

FOSFONIANY to estry kwasów fosforowych, które w preparatach do zmywarki mają podobne zadanie jak fosforany. Ciężko wypowiadać się o ich szkodliwości, bo tak na dobrą sprawę pod nazwą fosfoniany może kryć się wiele różnych związków. Jedne z nich są lepsze, inne gorsze. Do tych gorszych należy między innymi glifosat, czyli główny składnik popularnego Roundup’a oraz sarin – bojowy środek trujący. Oczywiście żadna z wymienionych substancji nie może zostać użyta w detergentach, jednak chciałam zwrócić Waszą uwagę na fakt, że substancje te miały być zamiennikiem fosforanów, kiedy prawo ograniczyło możliwość ich stosowania, a niestety nie oznacza to, że są to substancje bezpieczne. „Skuteczne środki alternatywne dla opartych na fosforanach detergentów dla konsumentów przeznaczonych do prania wymagają niewielkich ilości innych związków fosforu, tj. fosfonianów, które w przypadku stosowania ich w większych ilościach mogą być szkodliwe dla środowiska. (….) substancje takie nie powinny, w normalnych warunkach stosowania, stanowić żadnego zagrożenia dla ludzi lub środowiska lub powinny stanowić niewielkie zagrożenie w tym zakresie. ” -możemy przeczytać w rozporządzeniu NR 259/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady. Czyli znów dostajemy zamiennik, który właściwie stosowany nie powinien zagrażać, ale o tym czy rzeczywiście nie zagrażał dowiadujemy się zazwyczaj po wielu latach testowania. Testowania oczywiście na nas i naszym środowisku. Historia zna niestety wiele przypadków zdrowszych zamienników, które po latach były wycofywane.

ŚRODKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE to substancje chemiczne, które ułatwiają usuwanie zanieczyszczeń. Zbudowane są one z części hydrofilowej i hydrofobowej, co oznacza, że część cząsteczki rozpuszcza się w wodzie, a część w organice. Taka budowa sprawia, że środki powierzchniowo czynne zmieniają napięcie powierzchniowe wody przez co ułatwiają zwilżanie powierzchni, pienienie umożliwiają mieszanie się dwóch niemieszających się ze sobą cieczy np. wody i oleju.

Środki powierzchniowo czynne możemy podzielić na:

• NIEJONOWE ŚRODKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE – nie posiadają ładunku elektrycznego przez co są niewrażliwe na twardą wodę. Dobrze usuwają smary.
• KATIONOWE ŚRODKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE – mają ładunek dodatni. Należą do nich między innymi czwartorzędowe sole amoniowe, które posiadają również właściwości bakteriobójcze, ale niewłaściwie stosowane mogą powodować uodpornienie się bakterii, a co za tym idzie również nieskuteczną biodegradację.
• ANIONOWE ŚRODKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE – mają ładunek ujemny. Są wrażliwe na twardą wodę. Reagują w kąpieli wodnej z dodatnio naładowanymi jonami twardości wody (wapnia i magnezu) , co prowadzi do ich częściowej deaktywacji. Skutecznie ułatwiają sprzątanie, szczególnie łatwo usuwają tłuste zabrudzenia i plamy z ziemi. Jednakże te same cechy, które odpowiadają za ich bardzo wysoką sprawność sprawiają, że są one niebezpieczne dla środowiska. Anionowe środki powierzchniowo czynne mogą wiązać się z białkami, enzymami czy DNA, co powoduje, że zmieniają się funkcje tych substancji i może dochodzić do niekontrolowanych procesów w naszym środowisku. 
• AMFOTERYCZNE ŚRODKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE posiadają ładunki dodatnie i ujemne w części powierzchniowo czynnej. Pełnią funkcje pianotwórcze, stabilizujące pianę oraz emulgujące i zwilżające. Do tej grupy związków należy wiele łagodniejszych substancji przez co bardzo często występują w kosmetykach do higieny intymnej.

ZWIĄZKI WYBIELAJĄCE NA BAZIE TLENU  czynnikiem wybielającym jest aktywna forma tlenu, która uwalnia się w trakcie zmywania w zmywarce lub prania. Wybielaczami są między innymi nadtlenek wodoru, nadborany, nadwęglany (między innymi nadwęglan sodu, czyli popularny składnik domowych środków piorących). Dodatkowo tlen aktywny ma też działanie zabijające wirusy, bakterie i grzyby. Niestety samo sformułowanie „związki wybielające na bazie tlenu” znów niewiele nam mówi, bo do tej grupy należy wiele związków, bardziej,lub mniej szkodliwych. Dodatkowo należy pamiętać, że działanie wielu substancji zależy od warunków w jakich jest ona używana. Mam tu na myśli środowisko (kwaśne, zasadowe, obojętne), temperaturę czy inne związki w preparacie, które mogą razem reagować zmieniając swoje działanie.

ENZYMY ułatwiają czyszczenie. Teoretycznie powinny być bezpieczne, bo przecież występują też w naszym organizmie, jednak niektóre źródła informują, że nie można ich wdychać oraz że mogą wywoływać alergie w kontakcie ze skórą.  Bo pamiętajcie, to „dawka czyni truciznę” oraz to czy substancja zadziała jak trucizna zależy też od drogi podania. Są niezwykle skuteczne, więc działają skutecznie nawet w niewielkich ilościach. Enzymy są katalizatorami reakcji chemicznych, co oznacza, że przyspieszają reakcję, w tym wypadku rozkładu, bo zanieczyszczenia zostają rozłożone do prostszych cząstek i oderwane od naczyń. A tak działają przykładowe enzymy:

• Lipazy rozkładają tłuszcze (masło, olej, łój)
• Amylazy rozkładają skrobię (ziemniaki, makarony)
• Proteazy rozkładają białka (trawa, krew, jajka, mięso itp)

Teoretycznie powinny być bezpieczne, bo przecież występują też w naszym organizmie, jednak niektóre źródła informują, że nie można ich wdychać oraz że mogą wywoływać alergie w kontakcie ze skórą.  Bo pamiętajcie, to „dawka czyni truciznę” oraz droga podania, bo substancja, która jest dla nas bezpieczna w kosmetyku niekoniecznie musi być bezpieczna jeśli ją zjemy lub wstrzykniemy do krwiobiegu.

POLIKARBOKSYLANY – pochodne ropy naftowej, mają za zadanie zmiękczać wodę poprzez usuwanie jonów wapnia i magnezu, przez co przyczyniają się do zwiększenia wydajności procesu zmywania. Niestety pochodne ropy naftowej w środkach czyszczących czy kosmetykach nie są najlepszym wyborem, gdyż mają słabą biodegradację i źle działają na skórę.

KOMPOZYCJE ZAPACHOWE dodawane nie tylko w celu nadania ładnego zapachu. W zależności od tego jakie konkretnie substancje zostały użyte mogą również pełnić inne funkcje, np. dezynfekcja, odtłuszczanie, nabłyszczanie, itp. Niestety nawet naturalne substancje zapachowe mogą powodować alergie, dlatego używanie kompozycji zapachowych też może być niebezpieczne. Poniżej lista substancji potencjalnie alergizujących, o których producent ma obowiązek dodatkowo informować na opakowaniu.

• ALPHA-ISOMETHYL IONONE AMYL CINNAMAL
• AMYLCINNAMYL ALCOHOL
• ANISE ALCOHOL
• BENZYL ALCOHOL
• BENZYL BENZOATE
• BENZYL CINNAMATE
• BENZYL SALICYLATE
• BUTYLPHENYL METHYLPROPIONAL
• CINNAMAL
• CINNAMYL ALCOHOL
• CITRAL
• CITRONELLOL
• COUMARIN
• EUGENOL
• EVERNIA FURFURACEA EXTRACT
• EVERNIA PRUNASTRI EXTRACT
• FARNESOL
• GERANIOL
• HEXYL CINNAMAL
• HYDROXYCITRONELLAL
• HYDROXYISOHEXYL 3-CYCLOHEXENE
• CARBOX-ALDEHYDE
• ISOEUGENOL
• LIMONENE
• LINALOOL
• METHYL 2-OCTYNOATE

DLACZEGO PRODUCENCI CHEMII GOSPODARCZEJ NAM TO ROBIĄ

Ale co oni nam robią? Podają na tacy produkt, który jest idealną odpowiedzią na nasze lenistwo? 

Zastanówcie się proszę czym kieruje się standardowy konsument przy wyborze środków czyszczących?

Skutecznością – bo przecież nikt nie kupi preparatu, po którym naczynia w zmywarce są niedomyte.

Ceną – najlepiej by było gdyby można było kupić preparat 5 w 1, który wszystko za nas zrobi i kosztuje grosze.

Marką – większość osób sięga po dobrze znane marki, czyli w większości są to produkty, których producenta stać na reklamę.

Tylko od nas samych zależy to czy środki czyszczące o złym składzie będą wciąż produkowane i czy na rynku będą się pojawiać się nowe zdrowsze dla nas i dla naszego środowiska propozycje.

TABLETKI DO ZMYWARKI O ZŁYCH SKŁADACH

SOMAT CLASSIC

30% fosforany, 5-15%: związek wybielający na bazie tlenu, <5% niejonowe środki powierzchniowo czynne, polikarboksylany, fosfoniany, enzymy, kompozycja zapachowa (Limonene)

FINISH ALL IN 1 MAX

5-15% związki wybielające na bazie tlenu, fosfoniany, <5% polikarboksylany, niejonowe środki powierzchniowo czynne, enzymy (subtylizyna, amylaza), kompozycja zapachowa

Żródła:

http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2015/PL/1-2015-229-PL-F1-1.PDF

https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:094:0016:0021:PL:PDF

http://pl.cleanright.eu/index.php?option=com_content&task=pdf&Itemid=433

http://www.cleanmarket.pl/docs/buzil/OE_G435PL.pdf

„Detergenty bezpieczeństwo dla człowieka i środowiska” Kwartalnik „Chemia i Biznes” nr 4/2016

Zdjęcie pochodzi z